wprowadzenie

strona 2

Jubileusz 80-lecia Krakowskiej Uczelni Wychowania Fizycznego, którego obchody przypadły w roku akademickim 2006/2007 był dobrą okazją do przypomnienia choćby w dużym skrócie, najważniejszych wydarzeń w dziejach tej zasłużonej placówki naukowo-dydaktycznej. Na wstępie chciałbym podkreślić, iż jubileusz 80-lecia Uczelni związany jest z powołaniem jej do życia w Polsce Niepodległej. W świetle dokumentów źródłowych i zapatrywań historyków jest to uproszczone bowiem idea uniwersyteckiego kształcenia nauczycieli wychowania fizycznego w Krakowie oraz stosowna instytucja realizująca tę ideę w praktyce, zrodziły się tu znacznie wcześniej. Pomijając wcześniejsze, nieudane próby wprowadzenia w 1868 r. wykładów i ćwiczeń z gimnastyki dla studentów Wydziałów: Lekarskiego i Filozoficznego Uniwersytetu przez Wenantego Piaseckiego – lekarza i nauczyciela gimnastyki, mamy tu na myśli utworzenie na Wszechnicy Jagiellońskiej 16 lutego 1893 r. Kursu Naukowego dla Kandydatów na Nauczycieli Gimnastyki w Szkołach Średnich i Seminariach Nauczycielskich oraz w rok później (1894) Państwowej Komisji Egzaminacyjnej dla absolwentów tychże kursów.
Warto podkreślić, iż uchwałę w tym względzie Senat UJ podjął na wniosek Rady Szkolnej Krajowej przy usilnych staraniach prof. Henryka Jordana wspieranego w swych staraniach przez grono postępowych profesorów Uniwersytetu (m. in. Napoleon Cybulski, Odon Bujwid, Emil Godlewski i in.) oraz działaczy „Sokoła” i prezydenta m. Krakowa.

Tak Kurs Naukowy jak Komisja Egzaminacyjna wzorowane były na analogicznych instytucjach, które powstały przy uniwersytetach w Wiedniu (1870) i Pradze (1978). Podstawę prawną do ich utworzenia dawało Rozporządzenie Ministra Oświecenia Publicznego z dnia 10 września 1870 r. Dwuletni Kurs Naukowy i Komisja Egzaminacyjna były powiązane ściśle z Uniwersytetem. Kierownikami Kursu byli kolejno profesorowie: Henryk Jordan (1894–1907), Odon Bujwid (1907), Emil Godlewski (junior 1907–1914). Pierwszy kurs rozpoczął się w roku akademickim 1895/1896. Do wybuchu wojny w 1914 r. odbyło się 9 pełnych 2-letnich cykli kształcenia, na których studiowało 204 słuchaczy. Dalszy rozwój Kursu i jeszcze ściślejsze jego powiązanie z Uniwersytetem nastąpiło w 1913 r., kiedy to utworzono Dwuletnie Studium Wychowania Fizycznego UJ, rozszerzono i unowocześniono plany studiów oraz wprowadzono wykłady z teorii wychowania fizycznego i ćwiczenia praktyczne z kilku dyscyplin, dla ogółu studentów Uniwersytetu. Kurs Naukowy, a następnie Studium Wychowania Fizycznego UJ uznać należy za pionierskie instytucje uniwersyteckiego kształcenia nauczycieli wychowania fizycznego w Polsce. Co więcej, wprowadzenie wykładów z teorii wychowania fizycznego oraz ćwiczeń z gimnastyki, lekkiej atletyki, gier ruchowych i strzelania dla ogółu studentów Uniwersytetu, stawia Wszechnicę Jagiellońską w czołówce uniwersytetów europejskich (wcześniej Gandawa 1908, Kopenhaga 1909). Kurs Naukowy, a następnie Studium WFUJ zapoczątkowało określony system kształcenia kadr kultury fizycznej w Polsce, nawiązujący do koncepcji przyjętych na uniwersytetach amerykańskich i w niektórych krajach europejskich. Trwałą spuścizną Kursu Naukowego i Studium WF był niewątpliwie uniwersytecki system kształcenia kadr w dziedzinie kultury fizycznej. Ten model kształcenia wprowadzono w okresie międzywojennym w Polsce na dwóch uniwersytetach: w Poznaniu i Krakowie. Po zakończeniu I wojny światowej, trudna sytuacja społeczno-gospodarcza i polityczna w kraju udaremniła usilne starania o reaktywowanie Studium. Ogromne potrzeby kadrowe polskiego szkolnictwa zmusiły władze oświatowe do doraźnych rozwiązań w kształceniu nauczycieli wychowania fizycznego. Podobnie jak przy uniwersytetach w Warszawie, Poznaniu i Lwowie, utworzono również przy Uniwersytecie Jagiellońskim, Roczne Państwowe Kursy Wychowania Fizycznego. W Krakowie, głównie dzięki staraniom prof. Wydz. Lekarskiego UJ Stanisława Ciechanowskiego – gorącego orędownika reaktywowania przedwojennego Studium WF, zorganizowano trzy takie kursy.

Kierownikiem pierwszego z nich był sam Ciechanowski, pozostałych dwóch dr Zygmunt Wyrobek – wizytator wychowania fizycznego i wykładowca Studium pedagogicznego UJ. Łącznie na trzech kursach kwalifikacje zdobyły 124 osoby. Po rozwiązaniu Rocznych Państwowych Kursów WF w 1924 r. środowisko krakowskie ze zdwojoną energia przystąpiło do starań o utworzenie regularnych studiów wychowania fizycznego przy Uniwersytecie. Sprzyjało temu ministerialne rozporządzenie z 7 października 1924 r. przewidujące kształcenie nauczycieli wychowania fizycznego na studiach uniwersyteckich lub w autonomicznych instytutach WF.

strona 3

Prof. S. Ciechanowski nie ustając w swych staraniach na rzecz utworzenia Studium przy UJ, w licznych memoriałach do Ministerstwa WRiOP i Senatu UJ pisał: Potrzebę takiej katedry (chodzi o katedrę teorii wychowania fizycznego – K.T.) jako ośrodka Studium Wychowania Fizycznego zbyteczne zdaje mi się uzasadniać, zwłaszcza gdy chodzi o katedrę tę w naszej Wszechnicy, w której profesorem był Henryk Jordan i w której aż do wybuchu wojny istniało w formie tzw. kursów dla nauczycieli gimnastyki – jedyne w Polsce Studium Wychowania Fizycznego dla słuchaczy Wydziału Filozoficznego. Jednakże, mimo przychylnej opinii Wydziału Lekarskiego i Senatu UJ, z uwagi na ogólne trudności gospodarcze kraju i brak jasnej polityki władz centralnych w tym względzie, sprawa utworzenia Studium WF natrafiała na przeszkody. W tej sytuacji prof. S. Ciechanowski doprowadził w październiku 1925 r. do utworzenia przy Uniwersytecie Komisji do Spraw Wychowania Fizycznego i Ćwiczeń Cielesnych Młodzieży Akademickiej na czele której stanął rektor Uniwersytetu. Jednym z głównych celów Komisji było utworzenie Studium WF przy Uniwersytecie. Opracowany przez Komisję projekt organizacyjny Studium WF wraz z wnioskiem o jego powołanie, poparty przez Radę Wydziału Lekarskiego, Senat Akademicki UJ w dniu 17 maja przyjął i jednogłośnie uchwalił. Zawierał on m. in. postanowienie 1. Otwarcia z dniem 15 września 1927 r. Oddziału Wydziału Lekarskiego pod nazwą Studium Wychowania Fizycznego (…) 2. Uruchomienia w ramach organizowanego 3-letniego Studium Wychowania Fizycznego, uproszczonego studium dla pragnących obok innych przedmiotów studiować również wychowanie fizyczne, a nie mających zamiaru ubiegać się o stopień magistra wychowania fizycznego. W ten sposób kilkuletnie starania o reaktywowanie przedwojennego Studium WF przy UJ zostały pomyślnie zakończone, bowiem wniosek Senatu Uniwersytetu o zatwierdzenie Studium WF wysłany do Ministerstwa WRiOP został wkrótce zaakceptowany. Tak więc na mocy tej decyzji powstało 3 letnie Studium Wychowania Fizycznego z prawem nadawania absolwentom niższego stopnia – magistra wychowania fizycznego. Powołana przez Senat Komisja Organizacyjna Studium WF w składzie: przewodniczący prof. Kazimierz Kostanecki, członkowie: prof. prof. Stanisław Ciechanowski, Witold Gądzikiewicz, Zygmunt Mysłakowski, Walery Goetel, Ernest Maydell i in., w bardzo krótkim czasie opracowała całokształt zagadnień organizacyjnych i przekazała dalsze czynności Stałej Komisji Studium WF UJ, złożonej z profesorów i docentów Uniwersytetu oraz delegatów Wydziałów: Filozoficznego i Lekarskiego. Komisja Stała Studium kierowała całokształtem spraw związanych z jego działalnością i rozwojem. Jej obradom przewodniczył dyrektor Studium, lub jego zastępca, których wybierano corocznie spośród członków Komisji.

strona 4

dyrektorzy:

• prof. Witold Gądzikiewicz (1927–1929),
• prof. Ernest Maydell (1929–1930),
• prof. Tadeusz Rogalski (1930–1939),
• prof. Bożydar Szabuniewicz (1945–1950),

zastępcy dyrektora:

• prof. Jerzy Kaulbersz (1927–1939),
• dr Józef Figna (1945–1949),
• dr Jan Bugajski (1949–1950).

W latach 1927-1949 Studium działało przy Wydziale Lekarskim UJ i rozwijało się w bardzo trudnych warunkach. Brak etatów, katedr i zakładów naukowych, elementarnych urządzeń, pomieszczeń i obiektów sportowych był poważną przeszkodą w rozwoju Studium. Dzięki subwencjom PUWFiPW można było opłacić wykładowców i instruktorów oraz wynajmować niezbędne obiekty i pomieszczenia, (np. sala „Sokoła” i pływalnia YMCA).

Mimo tych trudności Studium mogło odnotować osiągnięcia. Zaliczyć do nich można: utworzenie w 1935 r. Katedry Wychowania Fizycznego i Anatomii Stosowanej (później Anatomii Klinicznej) z Zakładem, zbudowanie stadionu w 1938 r. oraz ukończenie w stanie surowym hali, sali gimnastycznej i pomieszczeń administracyjnych przy ul. Grzegórzeckiej 24 a, osiągnięcie wysokiego poziomu naukowo-dydaktycznego kształcenia, zwłaszcza w zakresie teoretycznego i metodyczno-pedagogicznego przygotowania słuchaczy i wreszcie wypromowanie w latach 1927–1950, 627 absolwentów – nauczycieli wychowania fizycznego, spośród których ponad 90% uzyskało stopień magistra wychowania fizycznego. Znakomita ich większość pracowała w szkolnictwie, gdzie zyskali wysoką ocenę pod względem zawodowego i pedagogicznego przygotowania. Jeśli idzie o strukturę studiów to istniał 3-letni kurs – jako zasadniczy oraz 2-letni kurs „uproszczony” – traktowany jako studia dodatkowe, obok innego głównego kierunku. Forma studiów uproszczonych była przejściowa i istniała tylko dwa lata.

Plan studiów 3-letnich obejmował trzy bloki przedmiotowe: przedmioty przyrodniczo-„medyczne” – realizowane w ramach Wydziału Lekarskiego, przedmioty pedagogiczno-psychologiczne – wykładane przez profesorów Wydziału Filozoficznego oraz przedmioty zawodowe, z teorii i praktyki wychowania fizycznego i sportu wraz z obozami letnimi i zimowymi. Łączny wymiar godzin oprócz obozów wynosił 3140 godzin. Z tego 2050 godzin przypadało na wykłady i ćwiczenia z nauk przyrodniczych i pedagogiczno-psychologicznych (na te ostatnie przypadało zaledwie ok. 250 godzin) i 1090 godzin na wykłady i ćwiczenia z zakresu wychowania fizycznego i sportu (czyli tzw. „przedmioty praktyczne”). W procesie kształcenia zatem kładziono główny nacisk na zagadnienia teoretyczne, które obejmowały ok. 70% wszystkich godzin, wyjąwszy zajęcia obozowe.

Absolwenci 3-letniego Studium WF mogli ubiegać się o stopień magistra wychowania fizycznego, a po odbyciu praktyki i złożeniu państwowego egzaminu nauczycielskiego, otrzymywali uprawnienia do nauczania w szkołach średnich i seminariach nauczycielskich, wychowania fizycznego i higieny – jako przedmiotów głównych oraz somatologii – jako przedmiotu pobocznego. Ponadto jeśli złożyli dodatkowe egzaminy z zakresu biologii lub tzw. „nauk filozoficznych”, uzyskiwali także prawo do nauczania tych przedmiotów jako pobocznych. Natomiast wspomniane trudności lokalowe, brak własnych katedr, zakładów i laboratoriów oraz etatów, nie sprzyjały rozwojowi badań naukowych, bowiem nie mogło wytworzyć się silniejsze środowisko naukowe bezpośrednio związane z problematyką wychowania fizycznego. Stąd też działalność naukowa ograniczała się w zasadzie do prowadzenia prac magisterskich i publikacji o charakterze raczej metodycznym. Uprawiano ją w ramach Sekcji Naukowej Koła Studentów Wychowania Fizycznego UJ oraz Sekcji Wychowania Fizycznego i Higieny Szkolnej Krakowskiego Koła Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych. W pracach badawczych wyróżnić można: problematykę poświęconą tradycyjnym grom i zabawom ruchowym, ćwiczeniom i sportom kobiecym oraz dydaktyczno metodycznym aspektom ćwiczeń stosowanych. Zarówno wysokie kwalifikacje naukowe i pedagogiczne grona wykładowców jak i dominacja w planie studiów przedmiotów teoretycznych sprawiły, że poziom naukowy i dydaktyczny Krakowskiego Studium WF był bardzo wysoki. Wysoki był również poziom umiejętności metodyczno-pedagogicznych i osobistego usprawnienia absolwentów.

Wybuch II wojny światowej i okupacja hitlerowska spowodowały znaczne straty osobowe i materialne Studium. (Zginęli śmiercią bohaterską lub męczeńską m. in. wykładowcy: mgr Otto Christof w kampanii wrześniowej, mgr Marian Lubaczewski rozstrzelany w Krzesławicach, profesorowie: Kazimierz Kostanecki i Zygmunt Szantroch w obozach koncentracyjnych i wielu innych. Wielu absolwentów i wykładowców podjęło walkę z najeźdźcą walcząc w zbrojnym podziemiu lub armii polskiej na zachodzie i wschodzie). Niemcy zdewastowali obiekty Studium przy ul. Grzegórzeckiej 24 a (urządzając w budynkach hali fabrykę margaryny) i zlikwidowali znaczną część majątku ruchomego. Część dokumentów, książek i aparatury zdołali uratować z narażeniem życia byli pracownicy Studium, z drem Franciszkiem Kłapkowskim na czele.

Mimo ogromnych strat i powojennych trudności niemal natychmiast po ustąpieniu frontu, grono pracowników i byłych absolwentów Studium przystąpiło do jego organizacji. Byli wśród nich m. in.: dr Józef Figna, mgr Zygmunt Jesionka, dr Jan Bugajski, dr Halina Kubalska, mgr Cecylia Szlenkowa, dr Zofia Walczyńska, dr Emil Dudziński (wcześniej Dudek) i in. Już 8 marca 1945 r. odbyło się pierwsze posiedzenie Komisji Studium WF, w marcu też 1945 r. rozpoczął się pierwszy powojenny rok akademicki. Były to niezwykle trudne lata w działalności Studium. Tylko bezgraniczne oddanie i ofiarność studentów oraz pracowników sprawiły, iż nieprzerwanie kontynuowano wykłady i ćwiczenia. Zdołano ponadto doprowadzić do stanu używalności obiekty Studium. przy ul. Grzegórzeckiej 24 a, oraz częściowo ustabilizować kadrę dydaktyczną przez zatrudnienie 5 pracowników działu praktycznego na etatach. Nowa społeczno-polityczna rzeczywistość po II wojnie światowej pociągnęła za sobą ogólne przeobrażenia w kraju. Znalazło to wyraz także w reformie szkolnictwa wyższego. Na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 stycznia 1950 r. Wydział Lekarski został wydzielony z UJ i przekształcony w Akademię Medyczną. W ten sposób Studium WF związane z Wydziałem Lekarskim zostało oddzielone od Uniwersytetu.

strona 5

Kolejnym Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 21 lipca 1950 r. Studium WF zostało wyodrębnione z Akademii Medycznej i przekształcone w Wyższą Szkołę Wychowania Fizycznego – autonomiczną uczelnię wyższa podległą Głównemu Komitetowi Kultury Fizycznej. Był to bez wątpienia krok naprzód w rozwoju kształcenia kadr kultury fizycznej w Polsce, stwarzający ponadto perspektywy rozwoju Uczelni, która od tego momentu, aż do chwili obecnej, rozwija się na wszystkich odcinkach. Na czele nowoutworzonej WSWF stanęła jako jej rektor wówczas doc. dr Eugenia Stołyhwo (antropolog) i jako dziekan doc. dr Bożydar Szabuniewicz (fizjolog). W chwili powstania Uczelnia posiadała zaledwie 15 etatów w tym 9 pracowników naukowo-dydaktycznych, oraz 19 pracowników kontraktowych. W następnych latach następował systematyczny proces etatyzacji i zmian strukturalnych oraz programowych.

W 1952 r. utworzono Studium Wojskowe, a w 1953 nadano Uczelni statut. W 1954 r. utworzono Wydział Wychowania Fizycznego i powołano 8 katedr oraz 15 zakładów naukowych. W tymże roku wprowadzono 4-letnie jednolite studia magisterskie wychowania fizycznego, zwiększając wymiar godzin na rzecz nauk społeczno-pedagogicznych i przedmiotów praktyczno-zawodowych. Utworzono również Studium Biologiczne – umożliwiające zdobycie absolwentom dodatkowych kwalifikacji nauczycielskich oraz zorganizowano specjalizacje trenersko-instruktorskie w głównych dyscyplinach sportowych i w zakresie gimnastyki leczniczej. W 1958 r. powołano Senat Akademicki oraz dokonano dalszych zmian strukturalnych. Szczególnie ważne były nowe katedry tj. Katedra Rehabilitacji Leczniczej i Katedra Turystyki, bowiem stały się one zalążkiem nowych kierunków studiów, a następnie wydziałów. Utworzono też Zakład Pomocy Naukowych i Dydaktycznych, Zakład Opieki Lekarskiej dla studentów oraz wprowadzono 5-letnie studia zaoczne dla pracujących z punktami konsultacyjnymi najpierw w Katowicach, a następnie w Kielcach, Rzeszowie i Nowym Sączu. Po kilkuletniej działalności punkty te sukcesywnie likwidowano. Mimo wielu pozytywnych zmian, na drodze do dalszego rozwoju Uczelni stały przede wszystkim: brak własnej kadry naukowej i nader trudne warunki lokalowo-bazowe (przez lata działalność Uczelni prowadzona była w 11 punktach miasta, przeważnie w wynajmowanych obiektach).

Rozwój kadry naukowej początkowo realizowano w ramach Koła Naukowego, poprzez dodatkowe studia oraz staże naukowe tzw. „praktyków” w zakładach teoretycznych. Przełomowe znaczenie miało dopiero przyznanie uprawnień do nadawania stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego z zakresu nauk wychowania fizycznego (obecnie kultury fizycznej) AWF w Warszawie (1958 i 1966), a później także Uczelni Krakowskiej (1970 i 1987). Dzięki tym uprawnieniom nastąpił znaczny rozwój ilościowy i jakościowy własnej kadry naukowo-dydaktycznej.

Dzięki niestrudzonym staraniom władz Uczelni, przychylności władz lokalnych i centralnych oraz wysiłkowi całego środowiska, w 1972 r. rozpoczęto budowę nowej Uczelni na terenie Parku Kultury i Wypoczynku pomiędzy Krakowem i Nową Hutą. Nieustanna troska kolejnych Władz Uczelni, a zwłaszcza Rektorów, sprawiła, że mimo piętrzących się trudności (finansowych, przerobowych, przeobrażeń ustrojowych itp.) zdołano zbudować to co widać gołym okiem. Proces inwestycyjny zresztą trwa nadal nieprzerwanie aż do dziś. W latach 80-tych oddano do użytku: pozyskaną w stanie surowym krytą pływalnię przy ul. Rogozińskiego, w 1998 r. Zespół Sal Gimnastycznych, w 2001 r. tunel podziemny z bieżnią tartanową i zapleczem treningowym głównego stadionu oraz w 2002 r. Zespół Dydaktyczno Naukowy tzw. II Wydziału. Poza tym dużym nakładem sił i środków zbudowano Ośrodek Sportów Wodnych w Załężu nad jeziorem Rożnowskim, przeprowadzono kapitalny remont stadionu lekkoatletycznego oraz skomputeryzowano Uczelnię i wyposażono ją w sieć internetową. Zarówno uzyskanie praw akademickich i związany z tym rozwój własnej kadry naukowej jak i budowa nowej Uczelni, stworzyły trwałe podstawy dla dalszego jej rozwoju. W latach 70-tych i 80-tych dokonano również licznych zmian w organizacji i toku studiów. W 1972 r. wprowadzono zmianę nazwy Uczelni na Akademia Wychowania Fizycznego, nadając jej wkrótce po tym imię Bronisława Czecha.

Jednolite 4-letnie studia magisterskie zastąpiono odgórnie studiami dwustopniowymi (3-letnie zawodowe i 2-letnie magisterskie) sprofilowanymi w 5 kierunkach kształcenia: wychowania fizycznego, sportowym, rehabilitacji ruchowej, rekreacji ruchowej oraz obsługi ruchu turystycznego. System ten okazał się nietrafny i po kilku latach powrócono do jednolitych studiów magisterskich. Wprowadzono również 2-letnie zaoczne studia podyplomowe w zakresie różnych specjalności i dyscyplin sportowych. Elementem wspomnianej reformy było także wprowadzenie, w miejsce 11 katedr i 17 zakładów, 5 instytutów przedmiotowo-kierunkowych z 24 zakładami i zespołami dydaktycznymi. Po kilku latach powrócono jednak do struktury katedralno-zakładowej pozostawiając także niektóre instytuty. Do ważniejszych wydarzeń zaliczyć należy utworzenie w 1976 r. drugiego wydziału pod nazwą Wydział Turystyki i Rekreacji z dwoma kierunkami kształcenia: rekreacją ruchową oraz organizacją i obsługa ruchu turystycznego. Oba kierunki realizowano w trybie studiów dziennych i zaocznych. W 1991 r. z uwagi na mały potencjał kadrowy Wydział ten zlikwidowano pozostawiając Instytut i oba kierunki kształcenia. Okres transformacji ustrojowej kraju, wzrastająca konkurencja w zakresie usług edukacyjnych, relatywnie zmniejszające się dotacje budżetowe dla szkół wyższych oraz zwiększająca się liczba kandydatów na studia (np. w bieżącym roku 10 kandydatów na 1 miejsce na kierunku turystyka) wymuszają komercyjne podejście do problemu kształcenia. W związku z tym wprowadzono „studia wieczorowe” (rehabilitacja i turystyka) częściowo odpłatne. Zasada ta obowiązuje również studia zaoczne, studia doktoranckie i studia magisterskie uzupełniające.

strona 6

Na przestrzeni lat 1927-2002 wykształcono w Uczelni na różnych kierunkach i rodzajach studiów z górą 20 tysięcy absolwentów (bez absolwentów studiów podyplomowych!). Przeważająca większość ok. 60% wykształciło się na kierunku wychowanie fizyczne. Ponadto kilka tysięcy osób ukończyło zaocznie studia podyplomowe o różnych specjalnościach. Są to głównie trenerzy i instruktorzy sportowi, specjaliści rehabilitacji, rekreacji i turystyki, oraz absolwenci kierunku wychowania fizycznego, którzy uzyskali dodatkowe tytuły trenerów lub instruktorów sportu w kilkunastu dyscyplinach. Wśród absolwentów było i jest wielu wybitnych trenerów oraz znanych sportowców olimpijczyków. m. in. trenerzy: Emil Dudziński, Władysław Stawiarski, Edward Surdyka, Stanisław Adamczyk, Jan Mikułowski, Stanisław Majorek, Ryszard Stasik, Szymon Krasicki, Andrzej Kozak, Edward Budny, Jacek Choynowski, Apoloniusz Tajner, Lech Salomonowicz, Zbigniew Miązek i wielu in. (patrz wykaz na końcu książki). Nie sposób wymienić w referacie nazwiska ok. 40 olimpijczyków-studentów naszej Uczelni. W kilkudziesięciu ostatnich latach dokonywał się również ogromny postęp naukowy Uczelni oraz wzrastała jej rola w środowisku. Ilustracją tych zjawisk może być zarówno rozwój badań naukowych i wydawnictw Uczelni jak i rozwój kadry naukowo dydaktycznej oraz kontaktów i współpracy Uczelni z różnymi placówkami. Wydawane od 1962 r. do 1991 r. „Roczniki Naukowe” obejmują 28 tomów o łącznej objętości ok. 730 arkuszy wydawniczych. Ponadto wydano 108 t. „Studiów i Monografii”, 163 t. „Podręczników i skryptów”, 90 t. „Zeszytów Naukowych”, 16 t. „Folia Turistica”, 34 t. „Antropomotoryki” i 5 t. „Studiów Humanistycznych”. Prócz tego szereg publikacji ukazało się w wydawnictwach ogólnokrajowych i zagranicznych. Wydano też kilkaset tytułów wydawnictw informacyjno-dokumentacyjnych (biuletyny, Informatory, sprawozdania itp.). Jeśli idzie o prace naukowo-badawcze to w początkowym okresie po usamodzielnieniu się Uczelni w 1950 r., główny nurt badawczy związany był z naukami przyrodniczymi, a zwłaszcza z biologią, antropologią i fizjologią. Szczególna rola, jaka przypadła w naukowym rozwoju Uczelni biologii i antropologii, polegała na zaszczepieniu u znacznej grupy pracowników problematyki badawczej i podstaw metodologicznych właściwych tym naukom. Toteż problematyka biologicznych i społecznych uwarunkowań rozwoju fizycznego oraz sprawności ruchowej dzieci i młodzieży w różnym wieku, dominowała przez wiele lat. W tym nurcie prowadzi się również od lat badania w zakresie tendencji przemian międzypokoleniowych oraz tematykę obejmująca problematykę genetycznych i środowiskowych uwarunkowań właściwości somatycznych i funkcjonalnych człowieka. Na kanwie tych nurtów badawczych rozwinęła się także nowa dyscyplina antropomotoryka, która ma szereg osiągnięć w badaniach nad uwarunkowaniami i procesami rozwoju motoryki w wychowaniu fizycznym i sporcie. Osiągnięcia badawcze w tych naukach sprawiły, iż przyjęło się mówić o Krakowskiej Szkole Antropologii, a także Antropomotoryki. Badania fizjologiczne nad funkcjami i wydolnością organizmu ludzkiego obejmowały skomplikowaną i nowoczesną problematykę badawczą. Dotyczyła ona m. in. rozwojowych i środowiskowych oraz genetycznych uwarunkowań fizjologiczno-biochemicznych przemian ustrojowych w wysiłkach fizycznych o różnej intensywności, jak również oceny wydolności sportowców i jej przydatności w sterowaniu treningiem. Szczególną rolę odgrywają badania dotyczące termodynamiki, przemiany gazowej i fizjologii mięśni. Także i w tej dyscyplinie mówi się o Krakowskiej Szkole Fizjologii Sportu. Do ważnych badań należały prace nad oceną efektywności postępowania rehabilitacyjnego w głównych działach klinicznych oraz badania nad problemem kinezyprofilaktyki u dzieci i młodzieży oraz u osób w wieku produkcyjnym i podeszłym. Ważne były badania dotyczące rehabilitacji leczniczej kręgosłupa. Osobne miejsce zajmowały badania nad urazowością w sporcie i metodami zapobiegania im oraz efektywnością procesów odnowy biologicznej w skrajnych wysiłkach. Prowadzono również badania bakteriologiczne obiektów i urządzeń sportowych oraz miejscowości turystyczno-wypoczynkowych i problemy biometeorologiczne w sporcie. Szczególną rolę dla praktyki sportowej odgrywały badania nad selekcją i naborem w sporcie wysokokwalifikowanym oraz zależnością wyników sportowych od zróżnicowanych cech i czynników.

Istotne znaczenie dla wychowania fizycznego i sportu mają prowadzone od kilkunastu lat badania psychologiczne. Zmierzają one do określenia metod diagnozy psychologicznej oraz skonstruowania optymalnego modelu współpracy psychologa z praktyką sportu kwalifikowanego. Dobre rezultaty osiągnięto również w badaniach nad rozwojem psychomotorycznym dzieci. W nurcie badań teorii wychowania fizycznego był problem kształcenia kadr naukowych. Badania miały zasięg międzynarodowy i koordynowane były przez naszych profesorów.

Poczesne miejsce zajmują także badania socjologiczne i filozoficzne nad mechanizmami i właściwościami współczesnego sportu zwłaszcza olimpijskiego. Szczególnie interesujące są wyniki dotyczące badań nad losami polskich olimpijczyków filozoficzną wieloaspektową, szczególnie aksjologiczną, refleksją nad nowożytnym ruchem olimpijskim. Natomiast badania pedagogiczne zmierzały do wykazania znaczenia różnych obszarów kultury fizycznej jako skutecznego instrumentu w procesie wychowania człowieka i zagospodarowania jego czasu wolnego. Badano również funkcje wychowawcze klubu sportowego, znaczenie stosunków międzyosobniczych w zespołowych grach sportowych oraz współzależność pomiędzy wynikami w nauce, a sprawnością fizyczną młodzieży. Ponadto w humanistycznym nurcie badawczym były prace dotyczące roli czynnika społecznego w rozwoju polskiej kultury fizycznej XIX i XX wieku. Prowadzono również badania biograficzne i źródłoznawcze oraz dotyczące instytucji kultury fizycznej w Polsce w/w okresie. Ten niezwykle pobieżny przegląd dorobku naukowego uzupełniają badania w zakresie turystyki i rekreacji ruchowej. Zmierzały one do kompleksowego określenia modelu programowo-organizacyjnego rekreacji ruchowej z uwzględnieniem zróżnicowanych form i środowisk społeczno-zawodowych. Badania w dziedzinie turystyki zmierzały do określenia czynników determinujących rozwój turystyki i wypoczynku. Badano też rolę systemów organizacji i zarządzania turystyką jako czynnika rozwoju społeczno-gospodarczego kraju.

Ponadto liczne badania kompleksowe i ekspertyzy wykonywano na zlecenie różnych instytucji i przedsiębiorstw. Jedynie tytułem przykładu wymienić można eksperyment naukowy w narciarstwie zwany „Próbą Limanowską”, przeprowadzony na zlecenie Ministerstwa Oświaty, opracowanie koncepcji programowo-organizacyjnych w zakresie rekreacji ruchowej i rehabilitacji leczniczej na zlecenie Kombinatu Huta Stalowa Wola, Huty Aluminium w Skawinie, Instytutu Metali Nieżelaznych w Gliwicach, opracowanie modelu narciarskiej szkoły mistrzostwa sportowego na zlecenie Kuratorium OiW w Krośnie i Nowym Sączu i wiele innych, na zlecenie i przy współpracy „Polsportu” w Bielsku Białej, Wydziału Nauk Rolnych i Leśnych PAN, Politechniki Krakowskiej, Akademii Medycznej w Krakowie, Centralnego Laboratorium Przemysłu Obuwniczego w Krakowie, Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Przemysłu Budowy Urządzeń Chłodniczych CEBEA w Krakowie i wielu innych. W większości były to badania kompleksowe obejmujące pracowników różnych dyscyplin naukowych.
Na przełomie lat 60. i 70. istniał zespół naukowy ds. badań narciarskich, współpracujący z wiodącym w tych czasach w Europie odpowiednikiem w NRD.
Wyrazem rozwoju naukowego w ostatnich latach jest wielkość środków uzyskiwanych z Komitetu Badań Naukowych w ramach tzw. grantów. Na 14 zgłoszonych przez pracowników Uczelni grantów, 8 jest pomyślnie zakończonych, pozostałe w trakcie realizacji lub oczekują na zatwierdzenie. Wartość dotychczas wykonanych prac wynosi ok. 1,5 miliona złotych. Granty realizowane są głównie z zakresie: fizjologii, rehabilitacji leczniczej, medycyny sportu, lekkoatletyki. Względnie szeroki jest również zakres prac badawczych zleconych przez Polskie Związki Sportowe: Narciarski, Łyżwiarstwa Figurowego, Snowbordu, PZS Niepełnosprawnych „START”, Stowarzyszenie narciarstwa Alpejskiego „SKI TEAM”, KS „Cracovia” i in. Największy udział w tych badaniach mają: fizjologia, psychologia, antropomotoryka, biomechanika, teoria i metodyka pływania i sporty zimowe.
Trzecią formą jest program badań własnych, finansowany dość skromnie ze środków Uczelni. Dotyczy on głównie prac dysertacyjnych, ale również innych – uwzględniając w miarę możliwości zainteresowania szerokiego grona pracowników. Wyrazem rozwoju Uczelni jest również uzyskanie przez pracowników naszej Akademii do 2006 r.:
215 stopni naukowych doktora nauk kultury fizycznej, 24 stopnie doktora habilitowanego i 18 tytułów naukowych profesora nauk kultury fizycznej. Ogółem w Uczelni wypromowano 329 doktorów, 35 doktorów habilitowanych oraz 20 osób otrzymało tytuł profesora z tego 18 pracowników krakowskiej AWF3. Ponadto w ostatnich latach nasza Akademia nadała 5 tytułów doktora „honoris causa” wybitnym uczonym, profesorom: Maciejowi Demelowi – teoretykowi wychowania fizycznego (1993), Stanisławowi Pankowi – antropologowi i wieloletniemu zasłużonemu rektorowi naszej Uczelni (1996), Robertowi Malinie – antropologowi (2001), Ryszardowi Przewędzie – teoretykowi wychowania fizycznego (2001), Krzysztofowi Przecławskiemu – socjologowi (2005). Wyrazem rozwoju naukowego była, lub jest nadal kontynuowana, współpraca naukowa Uczelni z uniwersytetami: w Kuopio (Finlandia), Kopenhadze, Amsterdamie, Niszu, Orleanie, Braga (Portugalia), Ołomuńcu oraz instytutami Kultury Fizycznej w Moskwie, Kijowie, Lwowie, Akademią Fizjoterapii w Groningen, Wyższą Szkoła Fizjoterapii w Utrechcie. Ostatnio nawiązano kontakty z uniwersytetami w Lubljanie, Newcastle, Monachium i Kolonii. W latach 1950-2006 Uczelnią kierowali konkretni ludzie i określone gremia kierownicze.

strona 7

• 1950–1955 prof. dr Eugenia Stołyhwo
• 1955–1959 doc. dr Artur Jurand; pod jego nieobecność w latach 1956–1959 p.o. rektora, prorektor dr Ludomir Mazurek
• 1959–1965 prof. dr Bronisław Jasicki
• 1965–1968 prof. dr med. Stanisław Grochmal
• 1968–1978 prof. dr hab. Stanisław Panek
• 1978–1981 prof. dr hab. Kazimierz Toporowicz
• 1981–1987 prof. dr hab. Adam Klimek
• 1987–1993 prof. dr hab. Jan Szopa
• 1993–1999 prof. dr hab. Janusz Zdebski
• 1999–2005 prof. dr hab. Marian Bukowiec
• 2005–2008 prof. dr hab. Janusz Zdebski
• 2008–2016 prof. dr hab Andrzej Klimek
• 2016–2020 prof. dr hab Aleksander Tyka
• od 2020 prof. dr hab Andrzej Klimek

obecnie...

studenci

• Zespół Pieśni i Tańca „Krakowiak”,
• Koło PTTK AWF,
• Akademicki Klub Narciarski „Gips”,
• Sekcje Sportu Powszechnego w ramach Klubu AZS AWF.

W uczelni działa także klub sportowy AZS AWF zrzeszający około 500 zawodników, w tym 165 studentów AWF. Klub prowadzi działalność w sekcjach sportowych, wśród których pierwszoplanowe miejsce zajmują: lekkoatletyka, kajakarstwo górskie, snowboard, łyżwiarstwo szybkie, piłka ręczna kobiet. Od 2001 roku działa Stowarzyszenie Absolwentów.

poczet władz

Patron Uczelni

Opracowała: dr Halina Zdebska